Мал чеминиң белеткели
Хууда ажыл-агыйларда хөй
2022 чылдың чайы каңдаашкынныг болганындан сиген шөлдеринде оът-сигенниң дүжүдү ортумаа-биле га бүрүзүнден 11 центнер дээрзин чер ажылының специалистери тодараткан. Ол дээрге эрткен 2021 чылдыынга деңнээрге, 2 – 3 центнер эвээш. Оът-сигенниң дүжүдү шоолуг эвес болганы мал чеминиң белеткелин нарыыдадып турар.
Бо чылдың август 29-та байдал-биле алырга, ниитизи-биле республикада 30 683 муң га шөлде сигенни кескеш, 29 586 муң гада сигенни бөлүп алган. 2021 чылдың бо-ла үезинге деңнээрге, сигенден мал чеминиң белеткелинде хожудаашкын шоолуг эвес. Эрткен чылдың бо хүннеринде 127 829 муң ганы кескен, 110 711 муң га черде сигенни бөлүп алган турган.
Август 29-та республиканың Көдээ ажыл-агый яамызынга кожууннардан келген медээлер ёзугаар алырга, 32 421 муң тонна сигенни мал чеминге белеткеп алган. Ол дээрге 2022 чылда планның 13,4 хуузун күүсеткени.
Бир эвес ажыл-агыйларның өнчү хевириниң аайы-биле алыр болза, хууда ажыл-агыйларлыг чурттакчы чон мал чемин хөйнү белеткеп алган – 22 540 тонна. Тараачын (фермер) ажыл-агыйлар – 7 182 тонна, көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелери – 2 669 тонна.
Кожууннар аайы-биле алырга, Таңды биле Каа-Хем сигенден мал чеми белеткеп алырының планын (август 29-та байдал) чартыын күүседир чыгаан. Таңды – 47,7; Каа-Хем – 42,8 хуу. Олардан Тожу кожуун улуг-ла чыдып калбаан – 37,2 хуу. Өске кожууннарда мал чеминиң планының күүселдези 2,5 – 15,3 хуу.
Мал чеминиң белеткелиниң дугайында медээлерден мындыг чүүлдү эскерип болур: сиген шөлдери эвээш Мөңгүн-Тайга кожуун сиген кезилдезиниң планының 15 хуузун күүседипкен, а сиген шөлдери элээн хөй Кызыл кожуун (август 29-та байдал) чүгле 0,9 хуузун күүсеткен. Тере-Хөл, Сүт-Хөл дээш элээн каш кожууннардан бо ажыл талазы-биле медээлер чок.
Мал чеминиң белеткелин колдуунда суггаттыг сиген шөлдеринде чорудуп турар. Август айның сөөлгү хүннеринде чагган чаъстарның соонда оът-сигенниң өзүмүнүң бедиирин сигенчилер манап алгаш, сентябрь айның баштайгы чартыында мал чеминиң белеткелин шалыпкын чорудуп эгелээр боор деп болур. Бир эвес бо күс узун, аяс болур болза, сигенчилерниң ындыг планы алызы барып шын, мал чемин четчир кылдыр курлавырлап аптар чыгыы.
Мал чеминиң белеткелинге 1 660 кижини хаара туткан, 478 бригадаларны тургускан, оларның 183-ү механизастаттынган, 295-и кадыыр-биле сиген кезер сигенчилер бригадалары. 192 чүък машиналары, 447 тракторлар, 265 сиген кезер машиналар, 199 механиктиг дырбааштар, 100 сиген бөлүп-тырыыр машиналар-биле сигенчилер чепсегленген.
2022 – 2023 чылдарның кыштаглаашкынынга мал чеминиң республика курлавырын тургузары-биле республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы Тыва Республиканың фермер бизнезин болгаш көдээ ажыл-агый кооперативтерин хөгжүдериниң фондузу-биле демнежип, Өвүр биле Тес-Хем кожууннарга мал чеминиң белеткелинге ажыглаар сес санныг янзы-бүрү техника аймаан 6,4 миллион рубль акша-биле садып алыр деп турар. Ол ышкаш 8,96 миллион рубль өртектиг кывар-чаар материалдарны немей садып алыр.
Мал чеминиң республика курлавырын тургузары-биле Кызыл, Чөөн-Хемчик, Өвүр, Тес-Хем, Таңды, Каа-Хем кожууннардан бригадалар ажылдап кириптеринге белен.
255 883 тонна сигенни мал чеминге белеткээринден аңгыда, Бии-Хем кожууннуң “Туран” сүт-бараан болгаш сыын ажыл-агыйының девискээринге 2 031,0 тонна сенажты, Оюн С.В. фермер ажыл-агыйның сүт-бараан фермазының девискээринге 2 000,0 тонна силосту салырын планнаан.
